Ο καθρέφτης ασκεί μια γοητεία εντελώς ιδιαίτερη στα μωρά, γύρω στους οχτώ, εννέα μήνες. Μερικές φορές και νωρίτερα. Στην αγκαλιά ή όρθιο στην περπατούρα του, το μωρό μπρος στον καθρέφτη δίνει σημάδια ανυπομονησίας για να πλησιάσει το είδωλό του για να το αγγίξει. Κινείται για να συγκρίνει τις κινήσεις του με εκείνες του <<άλλου>>. Αλλά προπάντων ενθουσιάζεται με αυτό το παιχνίδι: έκρηξη χαράς, δοκιμάζει σχεδόν ένα αίσθημα θριάμβου.
Αλλά τι ανακαλύπτει το παιδί μέσα στον καθρέφτη; Τι αντιπροσωπεύει για κείνο, καθώς είναι τόσο μικρό, το είδωλό του στον καθρέφτη; Και γιατί του προξενεί τόση χαρά, τόσο ενθουσιασμό; Μα είναι καθαρό, σκεφτόμαστε: είναι ευτυχισμένο γιατί βλέπει για πρώτη φορά τον εαυτό του, όπως τον βλέπουν οι άλλοι. Γιατί, μέσα στον καθρέφτη, αναγνωρίζει τον εαυτό του. Ωστόσο όμως, αυτή η εντύπωση που δοκιμάζουν όλοι οι γονείς μπρος τις πρώτες χαρούμενες εκδηλώσεις του παιδιού τους είναι μόνο μια αυταπάτη: μια απατηλή εντύπωση, όπως είναι απατηλή η εικόνα στον καθρέφτη. Σ' αυτή την πρώτη φάση της νηπιακής ανάπτυξης το παιδί περνά το είδωλό του για κάτι το πραγματικό : ένα άλλο παιδί σαν κι εκείνο, αλλά που δεν είναι εκείνο και που παίζει μαζί του επαναλαμβάνοντας τις κινήσεις του, πίσω από ένα γυάλινο τοίχωμα. Αδύνατον πράγματι να έλθεις σε επαφή μαζί του, να το αγγίξεις: ένα τοίχωμα αόρατο, διάφανο, τα χωρίζει. Αλλά το παιχνίδι είναι εξίσου ωραίο.Τι χαρά πράγματι να συναντάς ένα άλλο παιδάκι μικρό -μικρό, ακριβώς όπως κι εκείνο. Ένα <<άλλο>> διαφορετικό από όλους τους άλλους. Και δεμένο τόσο στενά μαζί του από ένα αόρατο νήμα, ώστε να αντανακλά όλες του τις κινήσεις, όλες του τις εκφράσεις, όλες του τις χειρονομίες!
Από αυτές τις πρώτες παρατηρήσεις του Δαρβίνου πήρε το ερέθισμα ο ψυχαναλυτής Γάλλος Jacqes Lacan το 1937, εμβαθύνοντας στις ψυχολογικές πλευρές του φαινομένου στην περίφημη πια μελέτη του για το <<Στάδιο του Καθρέφτη>>, που περιορίζεται όμως στην πρώτη νηπιακή εμπειρία.
Μόνο το 1947 ένας άλλος διάσημος Γάλλος ψυχολόγος, ο Rene Zajjo, συνέχισε τις γοητευτικές ανακαλύψεις του Δαρβίνου και του Lacan, επεκτείνοντας τα πειράματα σε μεγαλύτερα παιδιά: και για εκείνων επίσης το πρώτο αντικείμενο παρατήρησης υπήρξε ο γιος του, δυόμιση χρόνων.
Ήταν μια έκπληξη για εκείνον να αντιληφθεί ότι το παιδί δεν αναγνωριζόταν καθόλου σε εκείνη τη φιγούρα που το κοιτούσε από τον καθρέφτη. Αντίθετα έδειχνε αμήχανα ταραγμένος. Και ταράχτηκε και ο Zajjo, που άφησε τα πειράματα. <<Πως να μην εκπλαγώ ως ψυχολόγος, και να μην ανησυχήσω ως πατέρας;>> έγραψε είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, όταν αποφάσισε τέλος να αντιμετωπίσει το ίδιο θέμα με ελεγχόμενα επιστημονικά πειράματα που τα διεξήγαγε σε εκατοντάδες παιδιών και σε 18 ζευγάρια μονοζυγωτών διδύμων. Πειράματα που επιβεβαιώνουν τη μακρινή του παρατήρηση πάνω στον γιο, που τώρα ήταν ένας ενήλικος άντρας.
Παρατηρεί ο Rene Zajjo: <<Είναι μόνο γύρο στην ηλικία των τριών χρόνων που το παιδί διαμορφώνει μαι εικόνα εαυτού κι εσωτερική, νοητική: και μόνο τότε μπορεί να την κάνει να συμπίπτει με εκείνη την φυσική, την οπτική που του προσφέρει ο καθρέφτης>>. <<Αυτός είμαι εγώ!>>, λέει τότε.Και αυτή η αναγνώριση συνοδεύεται και από μια άλλη μεγάλη κατάκτηση: ο καθρέφτης δημιουργεί απατηλές εικόνες, που είναι μόνο η αντανάκλαση της πραγματικότητας, όχι ένα συγκεκριμένο <<αντίγραφό>> της.
Παύουν έτσι άλλες συμπεριφορές τυπικές των παιδιών που είναι πριν από αυτό το στάδιο: το γύρισμα πίσω από τον καθρέφτη πριν απ' όλα. Πριν να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα στον καθρέφτη, δεν υπάρχει παιδί που να μην νιώθει τον πειρασμό να πάει πίσω από τον καθρέφτη, για να δει ποιος είναι εκεί, με σάρκα και οστά, πίσω από αυτό το αόρατο τοίχωμα. Όχι μόνο, αλλά αν κάποιος στέκεται πίσω από την πλάτη του, και το καλεί, το παιδί δεν απευθύνεται πια στο είδωλο του καθρέφτη ούτε, πολύ λιγότερο, προσπαθεί να φτάσει το πρόσωπο που βρίσκεται στον καθρέφτη: αλλά στρέφεται προς το μέρος εκείνου που το καλεί. Το πιο σημαντικό πείραμα ε είναι εκείνο <<της κηλίδας>>: αν του ζωγραφίσουμε πάνω την μύτη κηλίδα από κραγιόν και του πούμε: << Καθάρισέ την>>, το παιδί δεν πλησιάζει πια στον καθρέφτη, προσπαθώντας να τη σβήσει από τη μύτη του άλλου παιδιού, αλλά την αφαιρεί από το πρόσωπό του, παρατηρώντας σωστά το σημείο στο είδωλό του στον καθρέφτη. Η οπτική απάτη παίρνει τέλος. Και το παιδί, κοιτάζεται το ίδιο στον καθρέφτη.
ΠΗΓΗ: περιοδικό - Παιδί και νέοι γονείς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου