«Δυστυχώς, η Αθήνα δεν έχει χώρο για να βάλεις γλυπτά. Ο Χένρι Μουρ έλεγε ότι η γλυπτική είναι η τέχνη του καθαρού χώρου. Του καθαρού αέρα»...Ως γλύπτης, ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος γνωρίζει πολύ καλά ότι ένα έργο μπορεί να αναδειχθεί ή να ενταφιαστεί, ανάλογα με το σημείο που τοποθετείται και το φόντο στο οποίο «ποζάρει»: «Κοιτάζεις τι βρίσκεται πίσω από τα αγάλματα και σε πιάνει απελπισία. Πολλές φορές, όταν τα φωτογραφίζουμε δεν μπορούμε με τίποτα να βρούμε ένα καθαρό πλάνο, χωρίς σκουπίδια, κολώνες και ταμπέλες στο φόντο».
Ο κύριος Τζανουλίνος και οι συνεργάτες του είναι επιφορτισμένοι με την αποκατάσταση υπαίθριων γλυπτών του Δήμου της Αθήνας, στο πλαίσιο σχετικού έργου που χρηματοδοτείται μέσω ΕΣΠΑ. Αποκαθιστούν φθορές που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη αμέλεια (ανοησία, ασέβεια, κακία κ.λπ.), την επίδραση του χρόνου και του περιβάλλοντος πάνω στα μνημεία. Διότι τα γλυπτά χρειάζονται καθαρό αέρα – και όχι μόνο μεταφορικά, όπως το είχε θέσει ο Μουρ. «Αν συγκρίνουμε δύο αγάλματα, ένα στο νεκροταφείο του Γαλαξιδίου κι ένα στο κοιμητήριο των Αθηνών, θα διαπιστώσουμε ότι το πρώτο υφίσταται φθορές μόνο από το χρόνο, την υγρασία, ίσως και την αλατονέφωση επειδή είναι κοντά στη θάλασσα, ενώ το δεύτερο υποφέρει πολύ περισσότερο από τα αυτοκίνητα που περνούν δίπλα και, γενικά, τη ρύπανση που προκαλείται από τα πάσης φύσεως καυσαέρια».
Από την έναρξη του έργου έως τα μέσα Σεπτεμβρίου είχαν παραδοθεί σχεδόν τα μισά από τα συνολικά 100 γλυπτά που «επωφελούνται» από το πρόγραμμα, προϋπολογισμού 750.000 €. Ανάμεσα στα μνημεία που αποκαθίστανται (επιτόπου ή στο εργαστήριο) είναι το άγαλμα του Κολοκοτρώνη στην παλιά Βουλή, ο Κάνιγκ στην ομώνυμη πλατεία, ο Περικλής και ο Θησέας στην Κοτζιά, η Ήπειρος στον πεζόδρομο Τοσίτσα, ο Καβάφης στην πλατεία Αιγύπτου, η Λαμπέτη στον πεζόδρομο Δελφών και Διδότου, ο Μακρυγιάννης και η Μελίνα Μερκούρη στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, η Μαρία Κάλλας στην πλατεία Μαδρίτης, ο Παπαδιαμάντης στην πλατεία Δεξαμενής, ο Σεφέρης στη Ζαλοκώστα, ο Βενιζέλος στο πάρκο Ελευθερίας, ο Δισκοβόλος και ο Ξυλοθραύστης στο Καλλιμάρμαρο, το μνημείο της Εθνικής Συμφιλίωσης στην Κλαυθμώνος, ο Κανάρης στην πλατεία που φέρει το όνομά του, ο Παπανικολάου στο σταθμό Λαρίσης, η Βέμπο στη Λουίζης Ριανκούρ, ο Μακάριος στον πύργο Αθηνών, αγάλματα του πνευματικού κέντρου και του Εθνικού Κήπου.
Ο αντιδήμαρχος αστικής υποδομής, Γιώργος Χ. Αποστολόπουλος, που έχει την ευθύνη του συντονισμού, εκτιμά ότι έως τα τέλη Οκτωβρίου θα έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες και στα υπόλοιπα γλυπτά, επισημαίνοντας στο WE ότι «το πιο μεγάλο έργο που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια για την αποκατάσταση των υπαίθριων μνημείων είναι αυτό – και, το σημαντικό, με χρήματα της Ε.Ε. Αν τέτοιες παρεμβάσεις είχαν γίνει και στο παρελθόν, θα ήταν πιο ικανοποιητική η εικόνα των γλυπτών της πόλης. Όχι απόλυτα ικανοποιητική, γιατί οι βανδαλισμοί που υφίστανται είναι συνεχείς».
Όπως λέει ο κύριος Τζανουλίνος, ελάχιστα από τα 100 αγάλματα παρουσίαζαν αμιγώς περιβαλλοντικές φθορές. Σχεδόν όλα είχαν υποστεί και κάποιου τύπου βανδαλισμό, από γκράφιτι στη βάση τους έως θραύση κάποιου μέλους. Από το άγαλμα του Παλαμά έλειπαν τμήματα του προσώπου, τα οποία βρέθηκαν χάρη στην ευαισθησία ανθρώπων που τα συνέλεξαν. Σε άλλες περιπτώσεις είχαμε αποκεφαλισμούς. Οι συντηρητές συγκολλούν και αποκαθιστούν το μνημείο με βάση το γύψινο πρόπλασμά του. Εφόσον το τελευταίο δεν υπάρχει, ανατρέχουν σε οποιοδήποτε υλικό μπορεί να παρέχει τεκμηρίωση, όπως οι φωτογραφίες. Εννοείται ότι η δουλειά τους δυσκολεύει πολύ όταν κάποιο σπασμένο τμήμα δεν βρίσκεται. Θα πρέπει τότε, χρησιμοποιώντας κάθε διαθέσιμο στοιχείο, να δώσουν τη δική τους «ερμηνεία», προσπαθώντας να προσεγγίσουν την αρχική μορφή.
«Ασφαλώς και ρισκάρουμε σε αυτή την περίπτωση. Χρειάζεται να λάβουμε υπόψη την εποχή. Αλλιώς φτιαχνόταν μια προτομή τον 19 αιώνα και αλλιώς σήμερα. Υπάρχει σαφέστατη εκφραστική διαφορά. Για αυτό, ο γλύπτης ή ο συντηρητής που αναλαμβάνει μια αποκατάσταση θα πρέπει να τεκμηριώνει βήμα προς βήμα αυτή την επέμβαση και να αφήνει “μάρτυρες”, όπως αποκαλούνται αυτά τα στοιχεία, ώστε ανά πάσα στιγμή ένας ιστορικός τέχνης ή ένας μελετητής να μπορεί να ανατρέξει και να δει αν υπάρχουν αυθαιρεσίες στην ανάπλαση. Αν είναι στο πνεύμα της εποχής. Όσο γίνεται, βέβαια, γιατί δεν μπορεί να ταυτιστεί απολύτως».
Ως παράδειγμα ατυχούς αποκατάστασης, ο κύριος Τζανουλίνος αναφέρει τον ανδριάντα του Γλάδστωνος, στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου, ο οποίος είχε υποστεί ακρωτηριασμό στα δάχτυλα του χεριού, το 1998. «Δεν ξέρω πώς έγινε, αλλά η τωρινή χειρονομία δεν είναι αυτή που είχε προηγουμένως το έργο. Υπάρχουν παλιές φωτογραφίες που δείχνουν ότι τα κάτω δάχτυλα ήταν κλειστά και ο δείκτης προτεταμένος, όπως, για παράδειγμα, στο άγαλμα του Φεραίου. Τώρα ο Γλάδστων μοιάζει σαν να “μουντζώνει”».
Αξίζει να σημειωθεί ότι αγάλματα που βρίσκονταν σε διαδικασία αποκατάστασης βανδαλίστηκαν ξανά και χρειάστηκαν εκ νέου παρεμβάσεις. Για τη βιωσιμότητα των μνημείων, ίσως θα ήταν σκόπιμο να εφαρμοστούν λύσεις όπως η αντικατάστασή τους από τεχνητό λίθο. Συμβαίνει ήδη στην Ακαδημία Αθηνών και στον Παρθενώνα, όπου κατέβηκε όλη η ζωοφόρος, οι μετώπες, φυλάχτηκαν μέσα στο μουσείο και στη θέση τους μπήκαν αντίγραφα. «Ιδίως σε μνημεία που βλέπει κανείς από μακριά, είναι πρακτικά αδύνατο να αντιληφθεί τη διαφορά», βεβαιώνει ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος.
Μήπως τα έργα από ορείχαλκο είναι πιο ανθεκτικά στην κακοποίηση; «Δεν είναι τόσο ευάλωτα στη θραύση», απαντά ο συνομιλητής μας, «αλλά συχνά οι προτομές αποσπώνται, γιατί υπάρχει ένας τρόπος στήριξής τους στο βάθρο που τις κάνει εύκολη λεία. Για 50 χρόνια δεν τις πείραζε κανείς. Τώρα που το μέταλλο αυτό προσφέρει έναν τρόπο να αποκτήσει κανείς ένα χαρτζιλίκι, άνθρωποι που ενδεχομένως βρίσκονται σε ένδεια και δεν έχουν ευαισθησία τα αποσπούν και τα πωλούν. Υπήρξαν τέτοια περιστατικά στο Δήμο και σε έρευνες τις αστυνομίας βρέθηκαν έργα σε διαλυτήρια μετάλλων, στον Ασπρόπυργο και αλλού. Βέβαια, αν γινόταν αυτή η κακοποίηση σε ένα μαρμάρινο έργο θα είχε γίνει μαρμαρόσκονη από τα χτυπήματα».
Με μια δόση ασέβειας, θα μπορούσε κανείς να πει ότι ακόμη και οι ζημιές που παθαίνουν από τον άνθρωπο τα αγάλματα εντάσσονται στο «διάλογό» τους με την εποχή. Ο κύριος Τζανουλίνος συμφωνεί: «Βέβαια. Κάθε άγαλμα καταγράφει την ιστορία. Υπάρχει ζωή σε ένα έργο τέχνης και, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα γλυπτά που βρίσκονται σε δημόσιους χώρους, εκεί καταγράφεται και μια άλλη ιστορία, δηλαδή αποτυπώνεται σε αυτά η διάθεσή μας, η φροντίδα μας ή η αμέλειά μας, αλλά και οι τάσεις καταστροφής που υπάρχουν σε κάθε εποχή. Είναι μάρτυρες της ζωής που ζει η ανθρωπότητα. Εξάλλου τα βλέπουμε στα μουσεία… Βλέπουμε έργα κατακρεουργημένα από τους Πέρσες, από την αρχαία εποχή ή άλλα έργα που χρησίμευσαν ως οχυρωματικά: τα πήραν οι άνθρωποι και τα έχτιζαν στα τείχη για να προστατευτούν από εισβολές. Ισχύει και σήμερα αυτό: πάνω στα έργα τέχνης, ιδιαίτερα στα γλυπτά, αποτυπώνεται πιο ξεκάθαρα από ό,τι σε κάθε άλλο αντικείμενο η διάθεση της εποχής».
Πέρα από την ιστορική μνήμη που διατηρείται μέσω των γλυπτών, οι συνομιλητές μας συμφωνούν ότι η πόλη πρέπει να ξαναδεί τη σχέση των αγαλμάτων με το δημόσιο χώρο. Ο κύριος Αποστολόπουλος θυμίζει ότι «σε σχέση με την μοντέρνα παραγωγή, δεν έχει ανοίξει το κέντρο της Αθήνας σε σύγχρονους Έλληνες εικαστικούς. Είναι κάτι που πρέπει να επανεξετάσουμε και να δρομολογήσουμε – και ως μια προσέγγιση που εκλαϊκεύει τη σύγχρονη τέχνη: Αν πας σε μια πλατεία που δεν έχει τίποτα και τοποθετήσεις έργο ενός σύγχρονου Έλληνα εικαστικού, ουσιαστικά κάνεις πιο φιλική την τέχνη στο τοπικό επίπεδο αυτής της γειτονιάς. Πολλοί άνθρωποι ενδεχομένως δεν έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης».
«Φανταστείτε αυτό που έγινε στο Μετρό να συμβεί και στην επιφάνεια της πόλης», λέει ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος. «Σε αυτούς τους σταθμούς βλέπει κανείς ότι η σύγχρονη ελληνική γλυπτική έχει μεγάλες δυνατότητες. Δείτε πόσα σημαντικά έργα θα μείνουν, από δημιουργούς που τους δόθηκε μια ευκαιρία. Θα έπρεπε το νέο αίμα της γλυπτικής, αλλά και οι παλαιότεροι, να μπορούν να φτιάξουν ένα ελεύθερο έργο, όχι μόνο το στρατευμένο και το κατ’εντολή: “Κάνε τον Κολοκοτρώνη και κάνε τον Ανδρούτσο!“ Πολύ σημαντικά αυτά τα έργα, είναι η ιστορία μας, αλλά υπάρχει και μια ποιητική μέσα στην τέχνη της γλυπτικής. Πρέπει να αφεθεί και λίγο ελεύθερος ο καλλιτέχνης ώστε να την εκφράσει».
Παράλληλα με το κύριο έργο της αποκατάστασης γλυπτών, στο πρόγραμμα εντάχθηκαν και δύο υποέργα: το πρώτο απευθύνεται σε άτομα με προβλήματα όρασης και αφορά την παραγωγή ενημερωτικού υλικού για γλυπτά μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας. Το δεύτερο σχετίζεται με την ψηφιακή ξενάγηση στα υπαίθρια γλυπτά, μέσω μιας δωρεάν εφαρμογής για iOS και Android. Προσφέρει πληροφόρηση σε έξι γλώσσες και πλούσιο υλικό με τη μορφή κειμένων, φωτογραφιών και video. Θα λανσαριστεί το Νοέμβριο.
news247.gr
0 Σχόλια