Το κτήμα του Τατοΐου αποτέλεσε προσωπικό δημιούργημα του Γεωργίου Α΄ και φιλοξένησε το θερινό ανάκτορο της βασιλικής οικογένειας. Η ιστορία του τόπου όμως, ξεκινά από την αρχαία Δεκέλεια, η θέση της οποίας συμπίπτει με το κεντρικό τμήμα του κτήματος, ενώ το ίδιο τοπωνύμιο διατηρείται μέχρι σήμερα... Στο παρόν άρθρο, θα επισκεφτούμε μαζί όσα από τα υπόγεια διαμερίσματα και περάσματα του κτήματος στάθηκε δυνατόν να εντοπίσουμε, με κυριότερο το (μοναδικό;) υπόγειο αντιαεροπορικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε εν όψει Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Μετά την τουρκοκρατία, κατά το 1840, το κτήμα βρέθηκε υπό την ιδιοκτησία της οικογένειας Σούτσου ως οθωμανικό τσιφλίκι. Αγοράστηκε το 1872 από τον Γεώργιο Α΄ και μετατράπηκε στο πρώτο κτήμα αναψυχής στην Ελλάδα, αποκτώντας αργότερα (το 1898) τη μέγιστη έκτασή του (47.427 στρέμματα).
Η πρώτη και προσωρινή βασιλική κατοικία δημιουργήθηκε από τον διάσημο Ε. Ziller. Το σπίτι αυτό ήταν απλό, διώροφο, «ελληνοελβετικού ρυθμού», το οποίο παραδόξως προοριζόταν όχι για ανάκτορο αλλά για βασιλικός ξενώνας, χρήση για την οποία ουδέποτε διατέθηκε. Ολοκληρώθηκε το 1874 και χρησιμοποιήθηκε από τον Γεώργιο ως θερινή κατοικία μέχρι το 1889, έτος που κατοικήθηκε το επίσημο ανάκτορο, το οποίο είχε αρχίσει να σχεδιάζεται το 1880 στη Ρωσία. Ήταν ο νέος αρχιτέκτονας Σάββας Μπούκης που ανέλαβε να αντιγράψει την έπαυλη «Αγροικία» του τσάρου Αλέξανδρου Β΄, εκτελώντας εντολή του βασιλικού ζεύγους Γεωργίου και Όλγας.
Οι εργασίες ανέγερσης διήρκεσαν από την άνοιξη του 1884 έως τα τέλη του 1886. Ωστόσο, σημαντικές χωματουργικές εργασίες και η ολοκλήρωση της εσωτερικής διακόσμησης, καθυστέρησαν την εγκατάσταση της βασιλικής οικογενείας στη νέα έπαυλη. Τα εγκαίνια τελικά τελέσθηκαν στις 18 Μαΐου 1889.
Η βασίλισσα Όλγα διέμεινε στην έπαυλη για ένα διάστημα και μετά τη δολοφονία του συζύγου της, το 1913, ενώ τα επόμενα χρόνια πέρασαν από εδώ οι βασιλείς Κωνσταντίνος (1916) και Αλέξανδρος (1920). Κατά την περίοδο της Α΄ Αβασίλευτης Δημοκρατίας (1924-1935), το ανάκτορο χρησίμευε ως θερινή κατοικία του Προέδρου της Δημοκρατίας Αλέξανδρου Ζαΐμη. Μετά την παλινόρθωση, τη διετία 1937-39, κατ’ επιθυμία του Γεωργίου Β΄, που επιδίωκε να διαμένει στο Τατόι και τον χειμώνα, η έπαυλη εκσυγχρονίστηκε εσωτερικά και εξωτερικά, αποκτώντας νέα λουτρά και κεντρική θέρμανση.
Η βασιλική έπαυλη, δημιούργημα του αρχιτέκτονα Σάββα Μπούκη
Τα μαγειρεία και η υπόγεια στοά επικοινωνίας με το ανάκτορο
Eκείνη την περίοδο χτίστηκε δίπλα στο παλάτι και το σημερινό κτίριο των μαγειρείων, στη θέση του προγενέστερου που είχε κατασκευαστεί από τον Μπούκη το 1890. Τα μαγειρεία διέθεταν δωμάτια για το προσωπικό και αποθηκευτικούς χώρους, ενώ μέσω ενός υπογείου διαδρόμου, επικοινωνούσαν με το παλάτι το οποίο επίσης διέθετε πλήρη κουζίνα στο ημιυπόγειο. Σήμερα διακρίνεται ο αεραγωγός/φωταγωγός της στοάς, η οποία λογικά προϋπήρχε, στο μέσον της απόστασης καλυμμένος, ενώ οι είσοδοι προς τα υπόγεια των μαγειρείων έχουν σφραγιστεί.
Στο πίσω μέρος του κτίσματος, είσοδος προς υπόγειους χώρους των μαγειρείων που σφραγίστηκε σχετικά πρόσφατα (8/10/2012). Κάπου στο εσωτερικό τους, λογικά, πρέπει να υπήρχε και η οπωσδήποτε από παλαιότερα σφραγισμένη πρόσβαση προς την υπόγεια δίοδο που κατέληγε απέναντι, στο παλάτι.
Το υπόγειο αντιαεροπορικό καταφύγιοΠερίπου ταυτόχρονα και πλησίον με τα νέα μαγειρεία, κατασκευάστηκε το αντιαεροπορικό καταφύγιο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τους εργαζόμενους στο κτήμα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 1950, τοποθετήθηκαν παραπλεύρως τα πολύ μεγάλα boiler για τη θέρμανση του νερού της πισίνας που κατασκευάστηκε τότε.
Η κύρια κλειδωμένη είσοδος των μαγειρείων πλάι στα boiler
Είναι διώροφο, με δύο εισόδους, μία δίπλα ακριβώς στα μαγειρεία και μία μακρύτερα, από την οποία και κατεβαίνουμε περίπου 7 m μέσω μεταλλικής στριφογυριστής σκάλας, στο κάτω επίπεδο του καταφυγίου, όπου μεταξύ χώρων και διαδρόμων μεσολαβούν μεταλλικές πόρτες ασφαλείας κατασκευής Αφών Καριώτη.
Οι φωτογραφίες που ακολουθούν περιγράφουν επ' ακριβώς κάθε λεπτομέρεια.
Η δεύτερη είσοδος
Η δεύτερη είσοδος προς το υπόγειο καταφύγιο εντοπίστηκε από τον γράφοντα στις 29/3/2016, κατά τη διάρκεια επίσκεψης διερεύνησης του χώρου μαζί με τον Αλέξανδρο Τσεκούρα, μετά από την πληροφορία για ύπαρξη καταφυγίου στη συγκεκριμένη θέση, που μας μετέφερε ο Κωνσταντίνος Κυρίμης. Η συγκεκριμένη πληροφορία δεν ήταν άγνωστη, καθώς ήταν δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του σωματείου "Φίλοι Κτήματος Τατοΐου", αλλά και στο βιβλίο του Κ. Σταματόπουλου που αναφέρεται (μαζί με το εν λόγω site) στις πηγές, στο τέλος του άρθρου. Ωστόσο, το καταφύγιο δεν είχε εντοπιστεί τα προηγούμενα χρόνια, ούτε είχαν δημοσιευτεί φωτογραφίες από το εσωτερικό του, πριν από την ανάρτηση δυο φωτογραφιών στη σελίδα μας στο facebook, στις 6/4/2016.
Παλιές ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις
Αρχικός διάδρομος
Η πρώτη μεταλλική πόρτα ασφαλείας που συναντήσαμε
"Μάτι" ασφαλείας της εξωτερικής πόρτας
Εργοστάσιον κατεργασίας σιδήρου Αφών Β. & Δ. Καριώτη
Είσοδος
Στο εσωτερικό του καταφυγίου υπάρχει τουαλέτα, λουτρό, εγκαταστάσεις φωτισμού, και -στον διάδρομο της κεντρικής εισόδου- μία γεννήτρια κατασκευής Siemens & Halske και μαρμάρινος ηλεκτρολογικός πίνακας. Η γεννήτρια πιθανώς να τοποθετήθηκε στη θέση της (ακριβώς στο πέρασμα του διαδρόμου της κεντρικής εισόδου) κατά το 1955, για να τροφοδοτήσει τα μεγάλα boiler της θερμαινόμενης πισίνας. Δεν μοιάζει λογικό να τοποθετήθηκε στη θέση αυτή εξ αρχής, καθώς θα εμπόδιζε την είσοδο στο καταφύγιο.
Προθάλαμος, αριστερά μια τουαλέτα
Η τουαλέτα κάτω από τη σκάλα που οδηγεί στον επάνω όροφο
Δεξιά, η σκάλα ανόδου, δίπλα η είσοδος προς το λουτρό (επόμενες φωτο)
Ντουζιέρα
Λαστιχένια φλάντζα για αεροστεγές κλείσιμο των θυρών ασφαλείας
Συνεχίζουμε στον κεντρικό διάδρομο
Αφού στρίψουμε δεξιά, ανεβαίνουμε προς την κεντρική είσοδο
Η γεννήτρια (πετρελαίου). Διακρίνεται το ντεπόζιτο.
Ο ηλεκτρολογικός πίνακας
Η κλειδωμένη κύρια είσοδος εσωτερικά
Επιστρέφουμε προς τα πίσω
Παρατηρούμε την ετικέτα με την εταιρεία κατασκευής της γεννήτριας
Πιθανώς, η υπογραφή του ναύτη που τοποθέτησε τη γεννήτρια
Επιστροφή
Γυρίζουμε αριστερά, για να επισκεφτούμε και τον επάνω όροφο
Μια εσωτερική σκάλα οδηγεί στον επάνω όροφο, όπου εντυπωσιάζει η τριγωνική οροφή που αγγίζει την επιφάνεια του εδάφους, ενώ υπάρχει δεύτερη τουαλέτα, και στο μηχανοστάσιο, δεύτερος μεγαλύτερος μαρμάρινος ηλεκτρολογικός πίνακας, δεξαμενή ύδατος, σωληνώσεις και οι μηχανολογικές εγκαταστάσεις από τις οποίες τροφοδοτείτο και το σύστημα αερισμού του καταφυγίου, με σωλήνες-αεραγωγούς που είναι ορατοί και στην επιφάνεια.
Οι φωτογραφίες που ακολουθούν περιγράφουν επ' ακριβώς και την παραμικρή λεπτομέρεια.
Άνοδος
Η σκάλα οδηγεί στην αίθουσα του επάνω ορόφου
Αριστερά τουαλέτα, ευθεία εμπρός η είσοδος στο μηχανοστάσιο
Φίλτρα αέρα, βάνες και σωληνώσεις
Η συσκευή προώθησης του αέρα προς το σύστημα αεραγωγών
Φέρει ετικέτα της εταιρείας Siemens-Schukert, label μεταγενέστερο του “Siemens-Halske”, που αργότερα ενσωματώθηκε στην Siemens AG.
Δεξιά, υπάρχουν αριθμημένες θέσεις ίσως ηλεκτρικών στοιχείων
#1
#2
#3
Φίλτρο αέρος ενεργού άνθρακα (φαίνεται στο εσωτερικό του και στο δάπεδο)
Μεγάλος ηλεκτρολογικός πίνακας (μαρμάρινος)
Ηλεκτρολογικός πίνακας (πίσω όψη)
Διακόπτης
Βάνες 3'' (ιντσών)
Νο 11. Εξαγωγή υγρών σωλήνος
Μεταλλική δεξαμενή νερού, τοποθετημένη πάνω σε δοκούς
Εξυπηρετούσε την τροφοδοσία των δύο τουαλετών του καταφυγίου
Κατά την έξοδο από το μηχανοστάσιο, δεξιά η τουαλέτα
Λεπτομέρεια από τις μεταλλικές θύρες ασφαλείας (που είχαν τοποθετηθεί και στις τουαλέτες)
Λειτουργώντας το σύστημα αερισμού, το εσωτερικό ήταν κατάλληλο για διαμονή
Χαρακτηριστικοί οι αεραγωγοί
Κάθοδος
Παραπεταμένο καζανάκι (;)
Ο προθάλαμος ως αποθηκευτικός (;) χώρος
Η χαρακτηριστική στριφογυριστή σκάλα
Έξοδος
Το καταφύγιο σήμερα, βρίσκεται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση ως κατασκευή, πλην ελάχιστων διαβρώσεων στους οπλισμούς. Επίσης, διασώζονται σχεδόν όλες οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις του και οι πόρτες, και εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί ότι δεν θα απείχε και πολύ από το να αξιοποιηθεί και να αποτελέσει ένα ζωντανό μουσείο, πρωτότυπο και μοναδικό στο είδος του για την εποχή του και φυσικά για την περιοχή της Αττικής. Να σημειώσουμε ότι στο εγκαταλελειμμένο εσωτερικό του συναντήσαμε ζωή και οργανισμούς σαν αυτούς που αναπτύσσονται και στα σπήλαια: νυχτερίδες και αράχνες του είδους meta bourneti (cave spider).
Στις επόμενες φωτογραφίες, τέλος, παρουσιάζονται οι αεραγωγοί όπως φαίνονται στην επιφάνεια.
Άλλο (;) καταφύγιο, άλλη (;) στοά, και άλλα κτίρια
Περιγραφή για ξεχωριστό βασιλικό καταφύγιο κάτω από το ανάκτορο δεν υπάρχει, ούτε για άλλη στοά διαφυγής εντός του κτήματος, όπως φημολογείται. Το καταφύγιο των μαγειρείων έγινε πολύ αργότερα από την εποχή κατασκευής του ανακτόρου, ενώ υπήρχαν ημιυπόγειοι χώροι κουζίνας στο παλάτι, είσοδοι προς τους οποίους διακρίνονται και εξωτερικά, και η μικρή υπόγεια δίοδος που διατηρήθηκε. Θα μπορούσε λοιπόν να υποτεθεί, ότι το νεότερο καταφύγιο με άμεση πρόσβαση από τα μαγειρεία, θα ήταν δυνατόν να εξυπηρετήσει και την καταφυγή, ή ίσως και διαφυγή και της βασιλικής οικογένειας από τη δεύτερη έξοδό του.
Η κατασκευή πάντως και άλλης στοάς διαφυγής εκ του ανακτόρου προς κάποιο σημείο του κτήματος, δε θα μπορούσε να αποκλειστεί, εφ' οσον υπήρχε αποδεδειγμένα υπόγεια σύνδεση με το μαγειρείο, ενώ η κατασκευή δεύτερου αποκλειστικά βασιλικού καταφυγίου, ή έγινε κάπου κοντά και παρέμεινε μυστική (μέχρι σήμερα) για ευνόητους λόγους, ή απλά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Τριγωνική οροφή (αλλά περισσότερο οξύκορφη) συναντάμε και στη μοναδική αίθουσα του μικρού καταφυγίου του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού Πειραιά στον Αγ. Διονύσιο (επίσκεψη στις 27/5/2013)
Στο καταφύγιο του παλατιού προφυλάχθηκαν οι άνθρωποι του κτήματος και κατά τον εμφύλιο του 1944 από τους βομβαρδισμούς των Άγγλων, ενώ το ανάκτορο λεηλατήθηκε μαζί με το υπόλοιπο κτήμα, την περίοδο αυτή των Δεκεμβριανών. Μετά τον πόλεμο επισκευάστηκε πρόχειρα, και από τα τέλη του 1948 χρησιμοποιήθηκε πια ως μόνιμη κατοικία από τη βασιλική οικογένεια. Εδώ ήταν και η τελευταία κατοικία του προτελευταίου βασιλιά, του Παύλου, ο οποίος πέθανε στο Τατόι στις 6 Μαρτίου 1964.
Για μεγέθυνση: κλικ στην εικόνα (επιστροφή με το σχετικό βέλος)
Τα σχέδια προέρχονται από το βιβλίο του Κ. Σταματόπουλου (πηγές)
Εκτός των μαγειρείων, άλλα κτίρια που συναντάμε σήμερα εντός του κτήματος είναι το υπασπιστήριο, το κτίριο προσωπικού, η κατοικία του φροντιστή, το κτίριο τηλεπικοινωνιών, η οικία “Στουρμ” που είναι το παλαιότερο σωζόμενο κτίριο του κτήματος (1874) και οφείλει την ονομασία του στον Στουρμ, τον βερολινέζο αγρονόμο-οινοποιό, που την κατοίκησε επί σειρά ετών, επιπλέον τα γκαράζ, οι στρατώνες, και άλλα μικρότερα κτίσματα. Επίσης διοικητικής σημασίας κτίρια: διευθυντήριο, δασονομείο, κτίριο αξιωματικών φρουράς, σταθμός χωροφυλακής, και τέλος βοηθητικά κτίρια όπως οινοποιείο, εμφιαλωτήριο, βουτυροκομείο, γαλακτοκομείο, ελαιοτριβείο, βουστάσιο, ιπποστάσιο, χοιροστάσιο, εργατικές κατοικίες, ξενοδοχείο, κ.ά.
Ο Ναός της Αναστάσεως στο βασιλικό κοιμητήριο
Το βασιλικό κοιμητήριο βρίσκεται στον λοφίσκο “Παλαιόκαστρο” (ακρόπολη αρχαίας Δεκέλειας) κοντά στο μαυσωλείο, και περιλαμβάνει τα μνήματα των βασιλέων, βασιλισσών, πριγκίπων και πριγκιπισσών της Ελλάδας. Ο μεγάλος ναός της Αναστάσεως, έμπνευση της βασ. Όλγας, κατασκευάστηκε το 1899 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά.
Το εσωτερικό του περατώθηκε αργότερα, στο διάστημα 1950-1952 επί βασιλείας του Παύλου, που με την βοήθεια του βυζαντινολόγου Γ. Σωτηρίου επέλεξε τα βυζαντινά γλυπτά που χρησίμευαν ως πρότυπα στην κατασκευή του τέμπλου και της Αγίας Τράπεζας.
Κάτω και πίσω από το ιερό, μια σκάλα οδηγεί σε έναν μικρό υπόγειο χώρο που διαθέτει δύο θυρίδες-φωταγωγούς προς την επιφάνεια, και σήμερα έχει ανακαινιστεί και χρησιμοποιείται ως αποθήκη.
Κάθοδος
οπή επικοινωνίας με την επιφάνεια
Άνοδος
Στις δυο τελευταίες φωτογραφίες φαίνονται οι δύο οπές-αγωγοί στο εξωτερικό της εκκλησίας.
Στο εμφιαλωτήριο και στο οινοποιείο
Το εμφιαλωτήριο καταλαμβάνει την περιοχή ανάμεσα στο οινοποιείο και την «μάνδρα», με την οποία επικοινωνεί μέσω μιας στενής θυρίδας. Πρόκειται για μια ευρύχωρη αυλή, με δύο συνεχόμενα κτίσματα κατά μήκος της πλευράς που εν μέρει ακουμπά στο οινοποιείο και εν μέρει προεκτείνεται νοτίως έξω από αυτό, και ένα γκαράζ με δίρριχτη στέγη προς την πλευρά της μάνδρας. Το κτίσμα που άπτεται του οινοποιείου έχει τέσσερεις χώρους, από τους οποίους οι τρεις προορίζονταν για την εμφιάλωση του οίνου κι ένας τέταρτος για αποθήκη. Στο συνεχόμενο κτίσμα ανήκουν το χημείο-με ένα γραφείο ως προθάλαμο για το προσωπικό-καθώς και το συνεργείο για τα οχήματα του οινοποιείου. Η κατασκευή του συγκροτήματος είναι σχετικά πρόχειρη και ο χρόνος ανέγερσης του άγνωστος, πάντως όχι παλαιότερος του 1920. (Πηγή: http://www.tatoi.org/ktima-tatoiou/ktiria-ke-egkatastasis/).
Οινοποιείο και εμφιαλωτήριο
Είσοδος στο εμφιαλωτήριο
Στην αυλή, υπάρχει ένα υπόγειο πλακοσκεπές κανάλι απορροής των υδάτων, σε μικρό βάθος από την επιφάνεια, διαθέτον διαδοχικά φρεάτια επίσκεψης, όπως ακριβώς και τα υπόγεια υδραγωγεία.
Αεραγωγοί στην οροφή του οινοποιείου, προς την υπόγεια αίθουσα (κελάρι)
Υπόγειες δεξαμενές και υδραγωγεία στο Τατόι
Μεγάλο τμήμα του γνωστού υδραγωγείου της Κιθάρας βρίσκεται εντός του κτήματος των βασιλικών ανακτόρων. Η αφετηρία του κυρίως υδραγωγείου βρίσκεται στην ανοικτή δεξαμενή που αποκαλείται Κιθάρα λόγω του χαρακτηριστικού σχήματός της. Η "Κιθάρα" κατασκευάστηκε ως τεχνητή λίμνη προς τα τέλη του 19ου αιώνα πλησίον πολλών πηγών με άφθονα ύδατα, δύο εκ των οποίων αρχικά τη γέμιζαν. Συμπεριλήφθηκε στα έργα δημιουργίας του πρότυπου κτήματος του Τατοΐου. Για τη συλλογή των υδάτων από τις δύο πηγές, κατασκευάστηκαν υδρομαστευτικές στοές και ισάριθμες κρήνες που έλαβαν τις ονομασίες των πριγκιπισσών, δηλαδή των δύο θυγατέρων του βασιλικού ζεύγους Γεωργίου και Όλγας: Αλεξάνδρα και Μαρία. Παλαιότερα, τα νερά της Κιθάρας είχαν ενισχύσει το Αδριάνειο Υδραγωγείο της Αθήνας, ενώ σήμερα, το νερό της υπόγειας πηγής που παραμένει ενεργή, χρησιμοποιείται για άρδευση.
Εμείς επισκεφτήκαμε κατόπιν αδείας της ΕΥΔΑΠ και της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιότήτων τα υπόγεια τμήματα των έργων αυτών (παρ' όλο που δεν μοιάζουν αρχαία), τα οποία παρουσιάσαμε σε σχετική ανάρτηση τον Οκτώβριο του 2014.
Εντός του κτήματος και μεταξύ των κτιρίων, υπάρχουν φυσικά και άλλες δεξαμενές και πηγάδια.
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Τσεκούρας, Γεωργία Μπουρμπούλη, Αλέξανδρος Γλαράκης και ο γράφων Π.Δ.
Πληροφορίες:
Σταματόπουλος, Κ. 2011. Τατόι, περιήγηση στον χώρο και τον χρόνο, εκδόσεις ΚΑΠΟΝ
Φίλοι Κτήματος Τατοΐου (http://www.tatoi.org)
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον Θωμά Κιναλή για τις σχετικές με τα ηλεκτρομηχανολογικά εξαρτήματα πληροφορίες.
Υ.Γ.: Στη φωτογραφία του εξωφύλλου εμφανίζεται το έμβλημα του βασ. Γεωργίου Α΄, διπλό "Γ" (σε mirror) που υποδηλώνει τα αρχικά των ονομάτων του, Γεώργιος και Γουλιέλμος.
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
0 Σχόλια